کتاب غرب چگونه غرب شد اثر صادق زیباکلام

 اتفاق‌ ها و وقایع مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در طول چند صد سال سبب تولد اروپای مدرن شده است که برای بررسی این مسیر پرتلاطم تاریخی، مطالعه‌ ی منایع معتبر بسیار ضروری است. کتاب غرب چگونه غرب شد نوشته‌ ی صادق زیبا کلام یکی از منابع معتبر به زبان فارسی است که میتوان برای بررسی شکل‌گیری تمدن اروپا به آن اعتماد کرد.

معرفی صادق زیباکلام؛ استاد دانشگاه و فعال سیاسی

صادق زیبا کلام متولد خرداد 1327 در تهران است.  او در خانواده‌ ای متمول و تحصیل‌ کرده بزرگ شده است و پس از اتمام دوران دبیرستان برای ورود به دانشگاه تلاش کرد و در کنکور سال 1345 در دانشگاه تهران قبول شد. اما پدر زیبا کلام مخالف تحصیل او در ایران بود و پسرش را برای تحصیل به اتریش فرستاد. زیبا کلام در آنجا تحصیلات خود را رها کرد و به انگلستان رفت و در شهر درزفیلد وارد دانشگاه پلی تکنیک در رشته‌ ی مهندسی شیمی شد. پس از مدتی زیبا کلام به تهران بازگشت و از طرف ساواک به جاسوسی متهم شد. او نتوانست برای ادامه‌ ی تحصیل به انگلستان برگردد و توسط دولت  وقت ،ممنوع‌ الخروج شد. زیبا کلام در آن زمان در دانشگاه تهران استخدام شد و برای مدتی در آنجا کار کرد. او بعد از انقلاب اسلامی ایران دوباره به انگلستان رفت ولی این‌ بار برای تحصیل در رشته‌ ی علوم انسانی اقدام کرد. او در دانشگاه برادفورد تحصیلات خود را ادامه داد و با مقاله‌ ی «انقلاب اسلامی ایران و فلسفه سیاست غرب» تحصیلات خود را تمام کرد. زمانیکه به ایران بازگشت در دانشگاه تهران مشغول به کار شد.

صادق زیبا کلام از زمان دانشجویی به فعالیت‌ های سیاسی و اجتماعی مشغول شد و همواره در سخنرانی‌ ها و مناظرات مختلف شرکت میکند. او بارها در برنامه‌ های مختلف تلویزیونی حاضر شده است و نقد خود را نسبت به تصمیمات سیاسی و اجتماعی بیان کرده است. زیبا کلام همچنان بعد از سال‌ ها فعالیت در دانشگاه، همچنان در زمینه‌ های اجتماعی مشغول به فعالیت است و خانواده‌ ی او در مناصب مختلف دولتی و سیاسی قرار دارند و نام آنها در جایگاه‌ های مختلف دیده میشود.

درباره کتاب غرب چگونه غرب شد؟

در کتاب غرب چگونه غرب شد (How the West Became the West) تلاش شده است تا مجموعه اتفاقاتی که منجر به تحول غرب و ترقی اروپا شده است به تصویر کشیده شود. منظور از غرب در این کتاب جنوب، غرب و شمال اروپای امروزی است. در این محدوده جغرافیایی تحولات تاریخی مربوط به قرن چهاردهم تا هجدهم بررسی می‎شود. این کتاب در نه فصل تدوین شده است.

بررسی محتوای کتاب زیباکلام

فصل اول کتاب، «ما و غرب: روایت یک کج‌ فهمی تاریخ» است که در این فصل صادق زیبا کلام به بررسی رفتار ما ایرانیان با غرب میپردازد. در این فصل دو قرن گذشته‌ی ایران بررسی می‌شود تا ریشه‌ی تنفر و کینه‌ی مردم ایران نسبت به غرب و اروپا روشن شود و اصطلاح «غرب ستیزی» و به دنبال آن «آمریکاستیزی» را ریشه‌ یابی کند.

«غرب پیش از رنسانس» فصل دوم این کتاب است که اروپای پیش از رنسانس و قرون وسطی را بررسی میکند و نشان میدهد تا قبل از رنسانس مردمان این سرزمین‌ ها درگیر غارت، تجاوز و ظلم بودند. کنار این مسائل دکتر زیبا کلام تاثیرات جنگ‌ های صلیبی بر سیر تحول غرب را شرح میدهد.

فصل سوم غرب چگونه غرب شد با عنوان «رنسانس 1650-1300 م» است که به دو جریان فکری «روشنگری» و «خردگرایی» میپردازد. این دو نگرش، ریشه در دوران پیش از رنسانس دارند و نویسنده در این فصل تعریف درستی از رنسانس بیان میکند. مؤلف کتاب ضمن شرح چگونگی شکل‌ گیری این انقلاب، شباهت‌ های دوره‌ ی رنسانس با دوران یونان و رم باستان را ارائه میدهد.

فصل چهارم کتاب «نهضت اصلاح دینی یا رفرماسیون 1600-1517» است که در این بازه‎ ی زمانی در غرب اصلاح دینی رخ داد و بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فکری تاثیر به‌سزایی گذاشت. زیبا کلام در فصل پنجم کتاب که «انقلاب تجاری عصر سفرهای دریایی و تولد بورژوازی 1600-1400» نام دارد، «انقلاب تجاری» در آن زمان را بررسی میکند. این انقلاب از اواخر قرن چهاردهم میلادی آغاز شد و در اوایل قرن پانزدهم به مانند قطاری شروع به حرکت کرد. صادق زیبا کلام با زبانی صریح این انقلاب را این‌گونه بیان میکند: «از بین‌ رفتن ساختار نظام اقتصاد فئودالیته‌ ی حاکم بر اروپای قرون وسطی و جایگزین شدن آن با نظام اقتصادی.»

«ظهور دولت‌ های مطلقه؛ وستفالیا و تولد ملت – کشور 1800-1600» عنوان فصل ششم کتاب است. حکومت‌ های اروپا تا قبل از رنسانس تحت قدرت کلیسا، اشرافیت و سرمایه‌ داری شکل گرفتند که با ظهور اندیشه‌ های جدید، حاکمان برای حفظ قدرت‌ های پیشین خود تلاش کردند تا جایگاه خود را از دست ندهند و زمین‌ های بیشتری را از آن خود کنند. از قرن شانزده تا قرن هجدهم به واسطه‌ ی جنگ‌ هایی که در غرب و به خصوص اروپا صورت گرفت، این بازه‌ی زمانی یکی از خونین‌ ترین و مصیبت‌ بارترین دوران‌ های اروپا است.

فصل هفتم کتاب «عصر روشنگری 1800-1600» است که یکی از مهم‌ ترین دوران‌ های تاثیرگذار در طول تاریخ بشر را روایت میکند. در این دوره تحولات فکری بسیاری رخ داد که ذهن و فکر انسان و در نتیجه سبک زندگی مردم را متحول کرد. این روشن‌ گری در طول قرن هجدهم بسیاری از علما، دانشمندان و بزرگان را تحت تاثیر قرار داد. این موج فکری تا شرق و چین نیز کشیده شد و این کشورها را هم متحول کرد. تاثیرات این نگرش نو را در اتفاق‌ های سیاسی و اجتماعی مربوط به شکل‌ گیری نهضت مشروطه‌ ی ایران نیز میتوان یافت.

در فصل بعدی این کتاب که با عنوان «تاثیرات اجتماعی روشنگری» به نگارش درآمده است، به تاثیر این تفکر بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی، به‌خصوص تاثیر آن بر مذهب و کلیسا اشاره میشود. فصل آخر کتاب «روشنگری و انقلاب علمی» است و پیشرفت‌ های علمی آن زمان، مکمل این روشن‌ گری قلمداد شده است؛ چرا که تفکرات جدید، موازی با پیشرفت‌ های علمی صورت گرفت. در نهایت تمامی این پستی و بلندی‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رخ داده از جمله انقلاب صنعتی پس از این پانصد سال، «آدمی نو و عالمی نو» به وجود آورد.

کتاب غرب چگونه غرب شد را «انتشارات روزنه» منتشر کرده است و نسخه الکترونیک آن در سایت حامی استارتاپ برای خرید و دانلود موجود است.

در بخشی از کتاب غرب چگونه غرب شد میخوانیم

اروپای ما قبل رنسانس یعنی اروپای قبل از قرن چهاردهم را با هر معیار وملاکی که در نظر بگیریم از شرق (تمدن‌ های چین، ایران و اسلام) بسیار عقب مانده‌ تر بود؛ چه از نظر علمی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، تجارت، شهرسازی و شهرنشینی و چه از هر حیث دیگری. دست کم تا قبل از پیدایش رنسانس در قرن چهاردهم، تمدن، توسعه، تجارت، صنعت، علوم مختلف، شهرنشینی، پزشکی و در یک کلام «مدنیت» در شرق بود. شهرهای بزرگ اروپا در مقایسه با بغداد، ری، خوارزم، نیشابور، فرغانه، دمشق، (و البته چین) روستاهای عقب‌ افتاده‌ ای بیش نبودند. بغداد جدای از مرکز تجارت جهانی و ثروت، مرکز پزشکی دنیا هم بود و از اطراف و اکناف منطقه برای مداوای بیماری‌ های صعب‌ العلاج و تهیه دارو به پایتخت امپراتوری اسلام می‌ آمدند. جایگاه دمشق و حلب در تجارت بین‌ المللی میان شرق و غرب معادل نیویورک و لندن امروزی بود. پیشرفته‌ ترین تسهیلات آن روزگاران را صنعتگران شام تولید میکردند. اگر فرض بگیریم که در آن مقطع هم همچون امروز جایزه نوبل اهدا میشد، علما و دانشمندان شرق عمدتا هم علمای حوزه تمدن اسلامی در طب، داروسازی، ریاضیات، هیئت، نجوم، جغرافیا، فلسفه، کیمیا و …تمامی جوایز نوبل را درو میکردند، درحالی که بسیاری از فرمانروایان اروپا حتی اسم‌شان را هم نمیتوانستند بنویسند. البته تمدن اسلامی هم از قرن یازدهم شروع به افول کرده بود. نکته‌ ای که به بحث ما بیشتر مربوط میشود این است که چه قبل از قرن یازدهم که تمدن اسلامی در اوج بالندگی‌ اش بود و چه از این مقطع به بعد که تمدن اسلامی شروع به افول کرد، اروپا همچنان به تعبیر امروزه در عقب‌ ماندگی کامل تمدنی (در مقایسه با شرق) به سر میبرد، اما دو سه قرن پس از آن، اینگونه نیست. با همان سرعتی که آن تمدن باشکوه در شرق رو به افول میرود، غرب آغاز به برخاستن میکند. البته دقیق‌ تر خواسته باشیم بگوییم، افول تمدن شرق کم و بیش از قرن یازدهم شروع میشود و بیداری یا بالندگی غرب از قرن چهاردهم.